Uitspraak Hoge Raad uit 1883 gepubliceerd over verzoek Aletta Jacobs om ook stemrecht aan ongehuwde vrouw te verlenen
Mag een ongehuwde vrouw van 30 jaar of ouder als ingezetene stemmen? Die vraag speelde in cassatie bij de Hoge Raad in het jaar 1883. Aletta Jacobs verzocht de Hoge Raad om artikel 3 van de Kieswet 1850 zo te interpreteren, dat ook een ongehuwde vrouw van 30 jaar of ouder als ‘ingezetene’ mocht stemmen. De Hoge Raad wees dat verzoek af. Sinds vandaag staat deze oude uitspraak online op www.rechtspraak.nl.
De zaak
De Kieswet uit 1850 had vrouwen niet expliciet van kiesrecht uitgesloten. In 1883 diende Aletta Jacobs een verzoek in bij de gemeente Amsterdam om zich te laten registreren als kiezer. Van de gemeente kreeg zij nul op het rekest. Ze had ‘de letter der wet voor zich, niet de geest der wet’ vond het college van burgemeester en wethouders. Van die gemeenteraadsbeslissing ging zij in beroep bij de rechtbank Amsterdam. De rechtbank verklaarde Aletta Jacobs niet ontvankelijk in haar verzoek. Jacobs stelde vervolgens beroep in cassatie in bij de Hoge Raad.
Oordeel Hoge Raad
De Hoge Raad verwierp het beroep in cassatie en oordeelde onder meer 'dat de rechtbank dienaangaande terecht heeft beslist dat het ten eenenmale onaannemelijk is, dat het in de bedoeling van den Nederlandschen wetgever bij de herziening der Grondwet in 1848 zoude hebben gelegen om, in afwijking van destijds bestaande toestanden en geldende beginselen van Staatsrecht, het stemrecht aan vrouwen toe te kennen; Dat toch, ware deze uitbreiding van het kiesrecht door den wetgever beoogd, dit allergewichtigst beginsel ongetwijfeld in duidelijke en ondubbelzinnige termen in de Grondwet en dienvolgens in de Kieswet van 1850 zoude zijn uitgesproken, wat echter niet is geschied.' Kortom, de Hoge Raad redeneerde: was het anders bedoeld, dan zou de wetgever in 1850 dit wel uitdrukkelijk hebben vermeld.
Bij de grondwetswijziging in 1887 werd zekerheidshalve in de kiesrechtartikelen diverse keren het woord ‘mannelijke’ en ‘mannen’ ingelast, waar eerst werd gesproken over ‘ingezetenen’ of ‘Nederlanders’. De uitsluiting van vrouwen van het kiesrecht werd zo een voldongen feit. Pas in het jaar 1919 kregen ook vrouwen actief kiesrecht.
Oude mijlpaalarresten
Sinds december 2019 publiceert de Hoge Raad oude (mijlpaal)arresten. Inmiddels zijn al zo’n 700 oude arresten online te vinden.
Uitspraken van de Hoge Raad worden sinds het jaar 2000 geanonimiseerd gepubliceerd op rechtspraak.nl. Daarvóór vond publicatie van arresten hoofdzakelijk plaats via redacties van jurisprudentie-uitgaven van uitgevers. Een aantal arresten is door de uitgevers wel digitaal beschikbaar gesteld maar staat, in veel gevallen ook bewerkt, in databanken waarvoor een abonnement moet worden afgesloten. De Hoge Raad ziet het maatschappelijk belang van, en ook als zijn maatschappelijke taak in, het (gratis) online beschikbaar stellen van ‘oude’ (‘mijlpaal’)arresten van vóór het jaar 2000. In januari 2019 heeft de Hoge Raad aangegeven in dat jaar te willen starten met het publiceren van een aantal oude(re) arresten. In dat kader plaatste de Hoge Raad toen een zelf samengestelde lijst op de website met ruim 500 arresten. Met de publicatie van de lijst is beoogd ook anderen in de gelegenheid te stellen om deze lijst aan te vullen. Hierop zijn vele reacties binnengekomen. Ook de publicatie van het oude arrest van vandaag is gedaan naar aanleiding van zo’n verzoek.
Veel van de inmiddels gepubliceerde arresten moesten worden opgevraagd uit het archief in Kampen en het Nationaal Archief in Den Haag. Deze arresten zijn vervolgens gescand en de handgeschreven arresten overgetypt, daarna zorgvuldig gecontroleerd, geanonimiseerd waar nodig en overgezet naar het systeem om ze te kunnen publiceren op rechtspraak.nl.
Aletta Jacobs (1854-1929)
Aletta Jacobs was in Nederland de eerste studente aan de universiteit die de studie ook daadwerkelijk afrondde, de eerste vrouwelijke arts en een voorvechtster van vrouwenrechten. Het is tekenend voor het leven van Aletta Jacobs, dat het antwoord van minister Thorbecke op haar verzoek om te mogen studeren aan de Rijksuniversiteit Groningen niet aan haar, maar aan haar vader was gericht. Hoewel ze niet de eerste Nederlandse vrouw was die een universitaire studie volgde, was ze wel de eerste die deze succesvol afrondde. Als lid van de International Alliance of Women, een feministische organisatie, streed zij voor een verbetering van de positie van vrouwen in de Nederlandse samenleving.
Vóór 1919 was het voor vrouwen niet toegestaan te stemmen. Jarenlang streden vrouwen voor het vrouwenkiesrecht. Ook Aletta Jacobs leverde haar aandeel.
Aletta Jacobs staat ook op het schilderij "Hoge Raad' van Helen Verhoeven dat in de ontvangstruimte in het gebouw van de Hoge Raad hangt.