Cleveringa-lezing president Dineke de Groot: “Some reflections on sense and sensibility in a European rule of law debate”

23 november 2021

Op dinsdag 23 november 2021 heeft de president van de Hoge Raad der Nederlanden, Dineke de Groot, op uitnodiging van de Nederlandse ambassadeur in Polen een Cleveringa-lezing gegeven aan studenten van de Universiteit van Warschau en andere belangstellenden. Cleveringa-lezingen, genoemd naar rechtsgeleerde Rudolph Cleveringa, worden jaarlijks op verschillende plekken gegeven en handelen veelal over thema’s als de rechtstaat, vrijheid en democratie. De president van de Hoge Raad deelde in haar lezing enkele reflecties over ‘sense and sensibility’ met betrekking tot het Europese rechtstaatdebat in relatie tot Polen.

In deze Cleveringa-lezing gaat Dineke de Groot in op het probleem dat Poolse autoriteiten de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen inperken, hoewel Polen partij is bij verdragen waarin Polen zich heeft verplicht tot respect voor de rule of law en daarmee tot het waarborgen van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen. Verdragen tussen staten zijn gebaseerd op het principe van ‘afspraak is afspraak’ (pacta sunt servanda) en moeten door hen te goeder trouw worden nagekomen. Dit probleem veroorzaakt talloze andere juridische problemen in Polen, en tussen Polen en andere lidstaten en instituties van de Europese Unie.

Poolse autoriteiten creëren door middel van schendingen van de onafhankelijkheid van de Poolse rechterlijke macht geschillen van juridische aard. Daarop volgt noodzakelijkerwijs geschilbeslechting van juridische aard overeenkomstig de verdragen van de Europese Unie. Iedereen kan zien dat op dit juridische pad het debat in de Europese Unie over de rechtstaat in Polen verhardt. Het is niet realistisch om te verwachten dat een staat die partij is bij een multilateraal verdrag en het verdrag eenzijdig schendt, de voordelen van het verdrag blijft behouden. In de internationale gemeenschap die de rechtstaat een warm hart toedraagt, wordt steun gevoeld voor de Poolse bevolking die in 1989 terugkeerde in het Europese landschap van de rechtstaat en in 2004 toetrad tot de Europese Unie. De Poolse bevolking dreigt in de nabije toekomst echter in een sociaal en economisch slechtere positie in de Europese Unie te komen verkeren als gevolg van de juridische keuzes van Poolse autoriteiten bij de naleving van het verdragsrecht van de Europese Unie.

De Groot betoogt dat het Europese debat over rechtstatelijke problemen in Polen aan effectiviteit kan winnen als ‘sense’ en ‘sensibility’ meer en beter met elkaar worden verbonden. Zij trekt een parallel met de realistische en reflectieve wijze waarop Jane Austen in haar boek ‘Sense and Sensibility’ (1811) de cohesie van die twee eigenschappen in een mens schilderde.

In de lezing wordt ingegaan op het belang van de bescherming van de menselijke waardigheid en vrijheid, de waarden en de doelen van de Europese Unie, en de plaats van gedrag en communicatie in een Europees debat over de rechtstaat. Recht en de beginselen van rechtvaardigheid zijn een essentieel instrument in het streven naar vrede, voorspoed en welzijn. Veerkracht is nodig als het aankomt op het functioneren van de waarborgen van de rechtstaat. De tijd voor herstel van beschadigd wederzijds vertrouwen is niet onbeperkt. De Groot roept op tot een Europees debat over de rechtstaat in Polen waarin verdragen te goeder trouw worden nageleefd en ‘sense’ en ‘sensibility’ worden herenigd, met behoud van het in de loop der eeuwen ontwikkelde Europese respect voor de menselijke waardigheid en vrijheid.

Lees hier volledige Cleveringa-lezing (pdf, 228 kB) (Engels)